Gjersingnaustet på Ågotnes
Frå Vestnytt laurdag 3. mai 1997 i samband med Kulturminneåret 97
9. juni 1903 gjorde oppsitjarane på Ågotnes i Fjell ein avtale der dei «bortleier en nøstegrund
til Giertsen & Co, Bergen, 17 alen bred og 30 alen lang på et sted kaldes Mathopen.» Firmaet
fekk også rett til plass for «volling af sine nøter, dog ikke paa klipfiskbergene naar der er fisk
paa dem.» Vidare skulle dei ha lov til å trekkja opp og pussa båtane sine, plass til å barka
nøtene og finna stein til grunn under naustet. Den årlege leigesummen som skulle betalast til
grunneigarane. var kr. 15.-; d.v.s kr. l.- til kvar av dei. Viktigare enn leigesummen var likevel
at dei hadde teke seg unna førsterett til arbeidet. med bøting. barking og anna arbeid med
notbruket. Giertsen & Co var eit firma i Bergen som dreiv stort med bl.a. landnotfiske og
oppkjøp og eksport av sild og laks. Grunnen til at dei bygde seg naust for båtar og notbruk
på Ågotnes, var at hovud-basen deira Jakob Knudsen Agotnes, budde der.
Han hadde også eige notbruk og åtte ein part i ein av båtane deira. Denne skøyta heitte KNUT
og blei brukt som 1ossementsfartøy; d.v.s. eit fartøy som slepte notbruka til dei ulike
kasteplassane og der karane budde ombord under fisket. Jakob K. Ågotnes hadde og overoppsyn
med og leia notbøteriet på Gjersingnaustet. Dette overtok sonen hans Einar J. Ågotnes seinare.
Det vart eit stort naust Giertsen & Co bygde. Eigentleg er det 2 naust som er samanbygde.
Grunnen under det andre naustet blei tinglyst mange år etterpå i 1932. Nausta er i 2 etasjer
med loftsrom i tillegg over det eine. Dei er plasserte langs med eit lite nes slik at ein kunne
leggja inntil eine langsida med notbåtane for å ta i land nøtene. Tverrenden ligg ned mot sjøen
med store høge dører slik at ein kunne trekkja båtane inn i første etasje for vedlikehald.
På baksida var eit stort oppmura kar som ein kunne fyra under med ved og kol og der nøtene
vart barka oppi karet. Seinare bygde Giertsen & Co ei stor nothenge på Måseskjæret på andre
sida av Mathopen. Då gamlehenga var moden for utskifting, bygde dei ei ny henge på sørsida
av nausta der større båtar kunne legge inn til.
Det trengdes også store naust. Giertsen & Co hadde på det meste 6 notbruk, dei åtte 5 sjølve
og Jakob K. Agotnes hadde eitt. Eit notbruk bestod av ei landnot, ein notbåt og ein lettbåt.
I tillegg hadde dei mange henstandsnøter og orkastnøter. Dei eldste notbåtane var spisstevningar,
men dei ble avløyste av gavlbåtane. Firmaet hadde 8 oselvarar som lettbatar. Namn på. båtane
var slike som LAKSEN. SILDEN. KV ALEN, TERTEN og HAVFRUEN.
Forutan KNUT som var motordreven og som dei eigde saman med Jakob K. ågotnes, hadde dei og
ei skøyte som heine ETHEL WING. Den blei seinare bytt ut med ei ny skøyte som blei kalla
MATHILDE etter dottera til Jakob K. Ågotnes. MATHILDE var bygd på Hanevik på Askøy. På grunn
av alle problema i samband med bygginga og konstruksjonen av baugen som blei heilt rett istaden
for ein svak bogeform, var det ein som kalla skøyta ein «skandale», og dermed blei namnet
Skandalen hengande på henne.
Når alle nøtene skulle reingjerast, barkast. bøtast og lagrast, trengde ein mykje plass til dei ulike
arbeidsreparasjonane. Det varogså. mykje arbeid med kaggar og anna utstyr som hørde med.
Båtane skulle også på land og skrapast og vedlikehaldast. Det var stort behov både for plass og
arbeidskrefter. Arbeidet på Gjersingnaustet var ofte delt i to «onner», ei om våren og ei om
hausten. Det grøvste av arbeidet blei gjort om våren når vinter-og vårsildfisket var slutt. Resten,
t.d. bøtinga og klargjeringa til neste sesong fekk venta til hausten. Om sommaren måtte
gardbrukarane vera heima for gjera slåtten, vakta makrellen og sjå til lakseplassane. Familiefedrane
og dei eldre som var arbeidsdyktige, bøtte og ordna nøtene, medan dei unge mennene gjerne
arbeidde med vedlikehald av båtar og utstyr. Giertsen & Co hadde t.d. 130 kaggar som skulle
malast og påførast firmamerket: *J*G*. Det same merket var påmalt kassar og alt anna utstyr også.
Arbeidet på naustet gav kjærkomne ekstra kontantinntekter for folket på Ågotnes. Somme var med
på fisket, andre var vakter på henstandslåsa, isinga eller dei var med på håving av silda utover
våren. Vinter-og vårsildfisket, håvinga, naustarbeidet med bøting og vedlikehald, makrellen i
Tranevågen, lakseplassane og inntektene av jordene førte til at folk på Ågotnes jamnt over
hadde det relativt godt i vanskelege perioder i mellomkrigstida. Dei fekk også meieri eller
innvegingsstasjon for mjølka si, slik at dei dei slapp det tidkrevande arbeidet med foredling av
mjølka og omsetjinga som dei stod forsjølve ved å reisa til Bergen og selja der.
Etterkvart vart driftsmåtane i sildefisket endra. Kasting med landnota frå gavlbåtane vart avløyst
av motordrevne fiskebåtar med snurpenot og doryar. Etter siste krigen kom Islands-og
Grønlandsfisket med enda meir utstyr. I 1950-og byrjinga av I960-åra var det stor aktivitet på
Gjersingnaustet store delar av året. Men etter at kraftblokka vart teken i bruk og nøter og utstyr
av nylon og anna kunstmateriale overtok, vart behovet for Giersingnaustet mindre. Det var også
for grunt utanfor naustet til at fiskebåtane kunne flyta inntil. Oppsitjarane på Ågotnes selde dei
gamle fellesområda kring Mathopen og Tranevågen til Fjell kommune samla det ut til
industriføremat. I byrjinga av 1970-åra starta N amtvedt ferdighusfabrikk her. Gjersingnausta
blei brukt til materiallager - ein ny tidebolk var komen.
Jakob. E. Ågotnes
Kjelda for denne artikkelen om Gjersingnaustet var: Jakob G. J. Ågotnes. Pantebok Sorenskrivaren
i Midhordland 1903-05.
Frå Vestnytt laurdag 31. mai 1997 i samband med Kulturminneåret 97
Fyrste del av denne soga sto i VestNytt laurdag 3. mai 1997
I den bolken A/S H. Namtvedt dreiv ferdighus-fabrikk pa Ågotnes var det ikkje tradisjonell aktivitet
i naustet, og 2. høgda vart m.a. nytta til fjernarkiv. Det vart utført lettare naudsynt vedlikehald
som t.d. skifting av knuste ruter, men etter at verksemda til ferdighusfabrikken vart lagt ned,
vart naustet ståande i fleire år utan tilsyn. Bygningane vart heimsøkt av hærverk og innbrot, og
forfallet greip om seg med m.a. store lekkasjar og roteskader.
I 1976 vart Torgdagsnemnda i Fjell skipa. Nokre entusiastar såg verdien i å berga og restaurera
tradisjonelle bruksbåtar, samla og ta vare på sjøbruksreiskapar og freista verna gamle naustmiljø.
Desse eldsjelene fekk etterkvart hand om spisstevningane «ULABRAND» og «STYRK», -som vart
berga fra eit jonsokbå1 i Øygarden, og 2 store gavlbatar «NORDEN» og «HAVFRUEN» på ca.32 ft.
«NORDEN» kom frå Nordvik i Fjell.og merket H-156-F er framleis på plass i baugen. Fra Vindenes
kom det to rolettbatar etter «BORGHILD»-bruket (H-82-F) og fra Knappskog fekk dei ein færing
(oselvar) fra ca. 1910 på 10 alner saman med mykje verdfullt utstyr,som t.d. fiskekister, glip,
eikekaggar, segl og glaskuler. Dette utstyret og båtane kravde lagerplass, og gode kontaktar
gjorde at ein fekk lagra det i Giertsennaustet.
Den 18:august1980 overtok A/S Coast Center Base Ltd. & Co. (CCB) Giertsennaustet og
området rundt (Mathopen) fra A/S H. Namtvedt.
CCB trong meir areal og ville fylla ut Mathopen. Her hadde mange av innbygjarane på Ågotnes
båtplassane sine, og det kom fram ulike interesser for korleis området burde nyttast.
Som ei følgje av dette vart Ågotnes Båtlag skipa.
Lagnadstid
Ein kan vel seia at åra 1980 -1982 var ei lagnadstid for Giertsennaustet. Bygningane var
i såelendig forfatning at dei var begynt å siga saman mot kvarandre etter langvarige lekkasjar
i taket og spesielt i sløysen mellom dei. Skulle nauslet bergast var det klart at det måtte
omfattande vøling til, og at dette ville kosta mykje både av arbeid og materiell. Tilstanden
var så prekær at det hasta å koma igong med vølinga. Dersom det skulle vera von om å berga
naustet. Samstundes var del klart at CCB hadde bruk for plassen til industriføremal.
Den gamle og nye tida stod her andlet mot andlet. CCB åtte eigedomen og hadde bruk for han,
men samstundes var det viktig å ha eit godt og ryddig forhold til lokalbefolkninga. Leiinga ved
CCB såg det verdfulIe og viktige i å kunna vera med å bevara naustet og den flotte samlinga
som etterkvart var lagra innvendig.
Den 18. november 1982 vart det skriven under ein svært viktig avtale mellom CCB,
Torgdagsnemnda og Ågotnes Båtlag (ÅB) i om bruk av Giertsennaustet. Avtalen var inndelt i
8 punkt. og mellom anna tok Torgdagsnemnda og ÅB på seg å utføra storparten av vølingsarbeidet
på dugnad, medan CCB skul1e bera materialkostnadane. I første omgang løyvde CCB 100.000 kr.,
og Fjell kommune v/kulturstyret 1øyvde 20.000 kr.
Naustet var berga !!!
Avtalen omfatta også Malhopen hamn, og CCB bygde ein molo på austsida av hopen slik at ÅB
fekk ei godt skjerma og tenleg småbåthamn. Ein periode med stor dugnadsaktivitet følgde.
Det rådde stor optimisme. pågangsmot og entusiasme, og det finst dokumentasjon på at 70 personar
i større og mindre grad arbeidde pa dugnad. Arbeidet vart organisert av ei gruppe på 3 personar,
ein fra kvar av dei 3 partane som hadde inngatt avtalen, -i samarbeid med ein arkitekt fra
fylkeskonservatoren sitt kontor. Det vil føra for langt å gå i detalj om alt som måtte gjerast,
men i grove trekk kan nemnast at naustet måtte jekkast opp slik at det kunne byggjast
ny berande skiljevegg innvendig. Taket måtte også skiftast, og det vart leita etter høveleg takstein
på gamle hus, løer og naust over heile Sotra.
Fjell kommune hjelpte til med arbeidskraft gjennom ekstraordinære sysselsetjingstiltak, og ved fleire
høve seinare har ein også drege nytte av arbeidskraft gjennom kommunale sokalla SKAP og
KAJA-midlar. Samstundes kom det på plass ny flytebryggje og småbåthamna, slik ho er i dag,
byrja å ta form. Dette arbeidet vart avslutta i 1øpet av 1984. og naustet var bevart i same form
som det vart bygd.
Hengjo syd for naustet var etterkvart i så dårleg forfatning at mange meinte ho var direkte farleg.
Taket, bordkledninga, trappene og golvet måtte skiftast. Dugnadsgjengen hadde ikkje kapasitet
til å gå laus på end a eit storarbeid, og viljen var kanskje heller ikkje sterk nok. Samstundes såg
ein at tomten kanskje kunne nyttast til vinter-opplagsplass for småbåtane, og Hengjo vart difor riven.
Miljøet ved Mathopen mista dermed ein viktig bit av heilskapen. og ein kan i ettertid sjå at dette var
svært uheldig. I 1990 var det enno ein gong klart at naustet måtte vølast. Det hadde over tid vorte
nye lekkasjar i taket, og den gamle taksteinen måtte skiftast ut med nytt aluminiumstak til ein
kostnad på 120.000 kr. CCB betalte dette. Under orkanen 23. januar 1994 bles det nye taket
med plater, lekter og det heile, på sjøen. Ein ny omgang med reparasjon måtte til, denne gongen
stort sett dekka av forsikringsoppgjer.
I 1994-95 fekk naustet ny bordkledning til ein verdi av omlag 80.000 kr. Det vart også arbeidt nye
dører, vindaugo vart ordna, og naustct vart måla. Arbeidet vart også denne gongen gjort pa dugnad
og i samarbeid med Fjell kommune gjennom tidlegare omtala KAJA-midlar.
Bruken av naustet.
Avtalen mellom CCB, ÅB og Torgdagsnemnda gjev detaljert informasjon om kven som kan disponera
naustet og korleis dette kan gjerast.Mellom anna er 2. høgda i søre naustet eigna som forsamlings
og møtelokale for dei laga som har tilknytning til miljøet. Dette er lokale som har vorte nytta ved
ulike festlege samkomer av sosial art, og også til undervisning, utstillingar og den kommunale
ferieklubben for born.
Nye brannforskrifter gjer at det no ersterke begrensingar for korleis naustet kan brukast som
forsamlingslokale. For å koma skikkeleg fram til naustet, er den gamle utskiftingsvegen opparbeidt,
og det er sett opp veglys heilt fram til naustet. Arbeidet med dette vart avslutta i 1987, og alt vart
utført på dugnad. I 1989 kom det ny slipp på sørsida av naustet. Både kostnadane og arbeidet vart
gjort av ÅB, og slippen gjorde småbathamna enda meir attraktiv. Dette året vart også golvet i
1. høgda i søre naustet støypt, og dette har gjort det mykje enklare, triv1egare og tørrare å arbeida
med båtane i vinterhalvåret.
Fjell Kystlag (FK) er i dag største brukaren av naustet. Laget vart skipa i 1983, og overtok då alle
midlar og eigedom som Torgdagsnemnda åtte. Laget vart skipa for å få ei fastare organisering av
aktivitetane. Samstundes som desse vart utvida saman med nye vedtekter.
FK har «basen» sin i Giertsennaustet. og her er det vedlikehalds-og restaureringsarbeidet på dei
gamle båtane går føre seg. Laget rår i dag over 20 båtar og mykje utstyr. Det er ikkje plass i naustet
til alt dette, men dei båtane og utstyret som er under vøling og i bruk kvart år, er lagra her.
FK har faste dugnadsøkter kvar veke. Naustet er heilt fullt. Det er ulikt utstyr og båttyper som
færingar, sekseringar, spisstevning, gavlbåtar, lettbåtar, sjekter, eine dorryen fra
«LIGRUNN»-bruket, ein livbåt osb.
I tillegg er det i 1. høgda i nordre naustet ei «mekanisk» avdeling der ein vøler gamle spel, båtmotorar
ol. Utanom det som før er nenmt er det i 2. høgda innreia ei kombinert verktøybu og seglloft.
3. høgda er innreidd med boder som vert nytta av medlemene i ÅB og FK. Der er også lagra tauverk
og anna utstyr som er «inventar» fra den tida Giertsen åtte naustet.
Eigaren av naustet og området rundt, -CCB-, har som intensjon å ta vare på naustet og miljøet også
i framtida. Dei har liten plass. men ser likevel verdet av å ha ein tilknyting til historien og på ein aktiv
og positiv måte kunna bidra til å bevara eit skikkeleg miljø og ta vare på kulturarven.
Framtida ser dermed lovande ut for Giertsennaustet. Huset er i svært god stand, og er i seg sjølv ein
solid dokumentasjon på utviklinga gjennom dette århundret. Det er no opp til brukarane og alle som
er interessert i kystkulturen å føra arven vidare.
Johnny Eide
Buanaustet
Ophaveleg kjem Buanaustet frå Nordvik der det vart reist kring førre århundreskifte. På kaien der det
stod skulle det reisast eit nytt naust og Fjell Kystlag fekk i 2005 tilbod om å overta det gamle naustet
mot at me reiv det. Dette vart gjort, men det synte seg at det var lite av det gamle materialet som
kunne nyttast, eigentleg ingenting viste det seg. Sidan planløysinga i naustet var god fann laget at
det var eit slikt naust me ville ha på Hengjakaien i Mathopen på Ågotnes attmed Giertsennaustet.
Me fekk løyve både frå CCB som eig området, og Fjell kommune til å byggje dette. Det var noko
grunnarbeid som måtte gjerast før me kom i gang, me måtte ha ny veg eit stykkje for å komma til.
Støyping av fundamentet tok til i 2008-2009, å skaffa nye material tok sin tid. Men 3 august 2010
tok arbeidet med reisinga av naustet til, og under kyndig vegleding av Vidar Tveranger vart naustet
reist og tett til jul same året, som planlagd. Heile hausten var det arbeid på naustet. Det var mellom
8 og 10 mann på kvar dugnad, på det minste var det arbeidet tre dagar i veka. Det er lagd ned meir
enn 1000 timar arbeid, og noko kaffi, frå grunnmur til tett naust.
I første høgdi er det satt av eit rom som skal innreiast slik at me kan utføre varmt arbeid, mekanisk
verkstad for motorar og like. Resten av plassen skal då nyttast til båtar, lagring og vøling.
Andre høgdi skal nyttast til seglloft, møtestad og gildesal.
Det er eit stort løft for laget å reise dette naustet, me hadde ikkje så mykje pengar på bok så me
måtte ta opp eit lån i Sparebanken Vest på kr. 250 000.- med nokså kort nedbetalingstid.
